Ανέκδοτες Χειρόγραφες Ιδιωτικές Επιστολές και Προικοσύμφωνο   αρχών 20^ου αιώνα  ΛιούντζηςΑργυροκάστρου

 Φώτιος Ν. Παπανικολάου

   Δάσκαλος, Θεολόγος- Δρ. ΑΠΘ

    Στα χειρόγραφα που θα μελετήσουμε περιλαμβάνονται δεκαέξι(16)επιστολές που στάλθηκαν από τον Χρήστο Νικολάου Νεράντζη που εργαζόταν στην Κωνσταντινούπολη στους οικείους του στο Νόκοβο της Βορείου Ηπείρου, μία(1) κοινή του επιστολή με τον ανιψιό του Σπυρίδωνα Ντήλη από την Κωνσταντινούπολη πάλι στους οικείους τους, μία(1) επιστολή του Σπυρίδωνα Ντήλη από την Κωνσταντινούπολη στη θεία του Αικατερίνα σύζυγο Χρήστου Νεράντζη στη Β. Ήπειρο, μία(1) επιστολή του Χρ(ήστου) Γ. Μεγ… από την Κωνσταντινούπολη στη Β. Ήπειρο στην πεθερά του Χρήστου Νεράντζη, μία(1) επιστολή σε δύο(2) χειρόγραφα φύλλα του Ν.Δήλη από τη Χάλκη στον αδελφό του Παναγιώτη, μία(1) επιστολή-ενημερωτικό σημείωμα του Χρήστου Δ. Λάλα από τη Στεγόπολη της Β. Ήπειρου στον Τάσιο Νίκα στο Δοξάτι της ίδιας περιοχήςγια εθιμοτυπική επίσκεψη , μία(1) επιστολή-ενημερωτικό σημείωμα μιας κόρης προς τη μητέρα της που αφορά επισκέψεις και δώρα συγγενών στα πλαίσια των εθίμων του γάμου και τέλος ένα(1) προικοσύμφωνο σε δύο(2) χειρόγραφα.                                                                                                      

    Στις επιστολές διαφαίνεται ο σεβασμός του Βορειοηπειρώτη Έλληνα προς τους μεγαλύτερους συγγενείς: γονείς, πεθερικά, παππούδες, θείους, αδέλφια,, συμπεθέρους κα. Οι επιστολές ξεκινούν πάντα με την προσφώνηση σεβαστός-η όταν ο αποστολέας είναι μικρότερος στην ηλικία και στην ιεραρχία της πατριαρχικής οικογένειας στην οποία όταν ο πατέρας ή ο παππούς δεν υπάρχει λόγω θανάτου ή είναι στην ξενιτειά  αναλαμβάνει τα ηνία η μητέρα ή η γιαγιά. Ο μεγαλύτερος στην ηλικία όχι μόνο έχει το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να συμβουλέψει για διάφορα θέματα τους νεότερους. Αυτό όμως το κάνει με ευγένεια και λεπτότητα. Με την ίδια λεπτότητα και ευγένεια λέει τη γνώμη του ο μικρότερος προς τον μεγαλύτερο. Επίσης, πάντα αποδίδεται τιμή προς την οικογένεια του προσώπου στο οποίο αποστέλλεται η επιστολή. Μετά την προσφώνηση ακολουθεί πάντα η ερώτηση για την υγεία του παραλήπτη της επιστολής. Το αίσιον της υγείας είναι πάρα πολύ σημαντικό για να μπορέσει ο άνθρωπος να ανταποκριθεί στις αντιξοότητες της ζωής. Η καλή υγεία και η διατήρησή της ήταν κάτι που απασχολούσε πάρα πολύ τους ανθρώπους της εποχής εκείνης επειδή τα μέσα και οι τρόποι θεραπείας ήταν λιγοστοί  με αποτέλεσμα η ανάρρωση να είναι αργή και δύσκολη. Στις επιστολές μεταξύ συγγενών οι επιστολογράφοι αρχικά πληροφορούν τους παραλήπτες για την έκβαση της υγείας κάποιου οικείου προσώπου, για περιπέτειες της δικής τους υγείας όπου χρειάστηκε να δαπανήσουν αρκετά χρήματα και τελειώνουν ευχόμενοι ο Πανάγαθος Θεός να τους δίνει υγεία.             

   Η πλειονότητα των παρακάτω επιστολών συνδέεται με την αποστολή χρημάτων των αποδήμων Βορειοηπειρωτώντης Κωνσταντινουπόλεως στους οικείους τους στη Βόρειο Ήπειρο. Τα χρήματα στέλνονταν με τα ιδιωτικά ταχυδρομεία που λειτουργούσαν εκείνη την εποχή τα οποία μετέφεραν όχι μόνο επιστολές και εμβάσματα αλλά και  ρουχισμό, υπόδηση, τρόφιμα και άλλα είδη. Οι ξενιτεμένοι ζητούν από τους οικείους καλή διαχείριση με οικονομία και περιορισμό των εξόδων. Oι οικείοι οφείλουν να σεβαστούν το γεγονός ότι ο νέος άνδρας της οικογένειας αναγκάζεται να φύγει από τον τόπο του, να στερηθεί την οικογένειά του και να εργαστεί πολλές φορές κάτω από αντίξοες συνθήκες,  αντιμετωπίζοντας  μόνος του τυχόν προβλήματα που θα εμφανιζόταν, για να τους στείλει  χρήματα για να ζήσουν. Για το λόγο αυτό όταν ο ξενιτεμένος διαπιστώσει ότι τα χρήματα σπαταλιούνται ορίζει με αυστηρότητα το χρονικό διάστημα για το οποίο στέλνονται το ποσό.     

   Το παράπονο του ξενιτεμένου όταν δεν παίρνει συχνά γράμματα από τους οικείους του το συναντούμε σχεδόν σε κάθε επιστολή όπως επίσης και το αίτημά του να ενημερώνεται για όσα συμβαίνουν στο σπίτι του. Όταν παίρνουν γράμμα ή χαιρετίσματα από τους οικείους ή τους φίλους τους στην πατρίδα νιώθουν πολύ μεγάλη χαρά. Έχουν την ανάγκη να τους σκέφτονται, δείχνουν αγάπη και ενδιαφέρον για οικείους, συγγενείς και φίλους και προσπαθούν να επιλύουν καλόπιστα και με αγάπη τις διαφορές τους.           

     Μελετώντας τις επιστολές διαπιστώνουμε ότι τηρούσαν τα έθιμα και αισθάνονταν άσχημα όταν λόγω ανωτέρας βίας δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν αμέσως στην προσφορά δώρων που ορίζονταν από τους εθιμικούς κανόνες. Τα έθιμα του γάμου με τις επισκέψεις, τα δώρα στους συγγενείς, τα προικοσύμφωνα είναι όμοια με αυτά που συναντούμε και στους υπόλοιπους Έλληνες.

   Αν και οι παρακάτω επιστολές αφορούν καθημερινά προβλήματα και θέματα που απασχολούν ολιγογράμματους ανθρώπους του καθημερινού μόχθου, φανερώνουν το μεγαλείο και την αρχοντιά της ελληνικής ψυχής. 

1. rg122

«Τη 8 Ιουλίου 1901[1]/

Σεβαστέ μοι  Μίτερ σε ασπάζομε την/

δεξιάν και τη Νύμφη με τα πεδιά/

τους ασπάζομεν/

             πρώτον γραφώ και ερωτο/

διά την καλήν σας ηγεία ότι ο Θεός να σας/

έχει καλά και εγώ καλός ηγενό[2] λάβε[3]/

από κυριόνπάνολήτο[4] λίρας[5] δύο ήτε δύο/

και παλίν την ερχομένη σας στέλνο άλλα/

και ακόμα με τον Θανάση ζίκα (λογαραζ)/

μό δεν ευκερώ σήμερα αλλά θελό (και)/

τηνερχομένην σου γράφω σας ερωτά/

…………της Συζύγου μου Εκατερίνας τα δέον/

τα μου και το γράμμα της το έλαβα/

και την ερχομένη θα της γράφω/γράμμα ξέχωρο/[6]

                             Εγώ ο γράψας/

Χρή(στος) Ν(εράτζης)»

 

 

2. rg123

«Τη 18 Αυγούστου έτος 1901 /

 Εν Καλίντζα[7]/

Σεβαστέ μοι Μίτερ σας προσκυνώ και ας/    πάζομεν την δεξιάν και τη Νύμφη/       με τα παιδία τους ασπάζομεν/  Πρώτον γράφω και ερωτώ/     διά την Καλήν σας ειγείαν ότι ο Θεός να σας έχει/καλά και  εεγώ καλώς ειγειενοαλλά/λάβε από τον ΚυρίονΠανολίτον………/…………..αργιράμιτζία[8]  20 ήτοι είκοσι[9]/      και γράφιν γρήγορα και στέλνολιπόν/    Μάθε με το Θανάση Ζίκα[10]ακόμα/   Τους λογαριασμούς δεν τους έχω λάβη/Είνε και ήχαμεκάτηφιλονικούμενα/  Και τόρα ο Θανάσης έφιγεπάλιν εις την/                                                                             Προύσαν και με ένα μήνα θα έρθη/Και τότες θα τους τελειώνομεν τους/Λογαρισμούς και ελπίζο σ’ αυτά στέλο/Μαζί του τον λογαριάζομεν μόνον εγώ/   Έχο από πρώτης Απριλίου όπου/Λαβένο το ένα μερί του Μαγαζιού και/ Το ενίκιοείνε 3 λίρες τον Μίνα αλλά πλιρόνο με/70 γροσία το Μίνα……διό,τι έχουν 20/Έτι να πληρόσουν και τώρα παίρνουν κάθε μίνα/Βιαστικά σας γράφω και την ερχομένην σας/ Γράφω καλίτερα εγώ ο Γα(μ)πρός Χρήστος Νίκα/Νεράτζης /»

                                                             

3. rg121«τη 22 8/βρίου έτος 1901

   Εν Καλίντζα/  Σεβαστέ μοι  Μίτ(ερ) σε ασπάζομεν την/      δεξιάν και τη Νύμφη με τα πεδιά/     της σας ασπάζομεν/     Πρώτον γράφω και ερωτώ/διά  την καλήν σας ειγείαν ότι ο Θεός/    να σας έχει καλάκαι εγώ καλά/   υγειένο έλαβα και το γράμα σας και/      εχάρικα πολύ και όλα οπού με γράφετε/   τελος τα ενοίκια λιπόν να λάβης/    από τον κύριον Πάνο λίτον εις αργιρό/ κάστροναργιρά μετζίτια 15 ήτηδεκαπέν/    τεν και άμα τα λάβης να με………/    και όσο μπορίτε με ηκονομίαδιότη…../     το ενοίκιο του Μαγαζιού 250 γρόσια το μήνα/  σας περισέβουνδιότηπληρόνο κάθε 70 γρόσια/   διά ……..διότηείνε 12 χρόνια απλέροτα/     και ο Θανάσης Ζίκας ακόμη δεν είλθε από/   την Προύσα και άμα έλθη και τελιόνο/   τους λογαριασμούς[11] από αυτόν και γράμα-/   τα να με στέλνετε πάντοτε διότι είνε ……./    …………..πες της Αικατερίνας ότι την ερχομένην/                                                                         γράμα θα της στείλω ξεχωριστό/   Ο γράψας/ 

  [12]εγώ ο γαμπρός Χρήστος/    Νικολάκη Νεράτζης»

 

 

4. rg112

    «Τη 30 Μαρτίου έτος 1902/      

    Εν Καλίντζα/     Σεβαστέ μοι Μίτερ σε ασπάζομεν την/ δεξιάν και την Νύμφη και τα πεδιά/    τους ασπάζομεν Πρώτον γράφω και/     ερωτό διά την καλήν σας ειγεία ότι ο Θεός/  να σας έχει καλά και εγώ ειγειένο/  έλαβα και το γράμα σας και όλα όσα/     μου γράφης καλά τα έκανες αλλά μου/    γράφης ότι εις τον Θανάση Ζίκα αλλά/  εγώ τους λογαριασμούς  τους έλαβα[13]/    αλλά όπως ήμουν τους γράφω τούτα αλλά/ να λάβης από τον κύριονΠέτρονΠαπα/δόπουλον[14] 3 ικοσόφραγκα και άμα/   να τα λάβης να μου απαντή(σεις) και την/   ερχομένη σε στέλνω και άλλα/   πρόσφερε τα δεοντά μου και την/  Αικατερίνα και Μιχάλη[15] και την/   ερχομένη θα της Στίλο ξεχωριστό γράμα/ Εγώ  ο Γαμπρός Χρήστος Νεράντζης»

 

5. rg 87                                                                                                                                                                               «Τη 25 Μαΐου  έτος 1902/Εν Καλίντζα/  Σεβαστέ μοι Μίτερ σε ασπάζομεν την δεξιάν/      και την Νύμφη με τα πεδιά τους ασπάζομεν/     Πρώτον γράφω και ερωτόδιά/την καλήν σας ειγεία ότι ο Θεός να σας έχει/   καλά και εγώ καλός ειγειένο, Λιπόν/ Να λάβετε από τον Κύριον ΠέτρονΠαπα(-)/ δόπουλοναργιρά μετζίτια 10 ήτη δέκα/   και πάλιν την ερχομένη σας Στέλνο/και άλλα την περασμένη σας είχα/ στείλη και άλλο γράμα και πιστεύω/ να το έχετε λάβη αλλά έχο πολύν καιρόν/να λάβω γράματα[16] και άμα/ νάλάβης το γράμα να με απαντήσετε/ίδιος/

   Εγώ ο Γαμπρ(ός) Χρήστος Νικα/

Νεράτζης/»                                                                  

6. rg89

«Σεβαστέ μοι Μίτερ σας ασπάζομεν/

την δεξιάν και την Νύμφη με τα/

παιδιά σας ασπάζομεν/

  Τη 20 Ιουλίου του 1902 εν Καλίντζα/

  Πρώτον γράφω και ερωτό/

διά την καλίν σας ειγεία ότι ο Θεός, νά σάς/

έχει καλά και εγώ καλά ειγειαίνωλιπόν/

Να λάβετε από τον ΚυρίονΠέτρονΠαπαδό(-)/

Πουλον εις αργυρό(καστρον) αργιρα μετζίτια 10 ήτη/

δέκα και άμα νάτά λάβετε να με απαν/

τήσετε σας είχα στίλη και άλλα χρήματα/

και ακόμα απάντησει δεν με έκαμες/

αλλά ως φαίνετε τα γράματαχάνοντε[17] αλλά/

τα γράματα να Στίλετε με τον Παπαδό/

πουλονΠέτρονΠαπαδόπουλον και πάλιν/

την ερχόμενη εβδομάδα  σας στέλνο και/

άλλα χρήματα αλλά και εις όσο να/

περάσετε με οικονομιά άμα λάβεις το/

παρόν να με απαντήσεις διά Μουλάρη[18] δεν/

μου γράφης τίποτα/

                          εγώ ο Γαμπρός Χρήστος Νικόλα/

Νεράτζης/»

7. rg111

«Τη 24 Αυγούστου έτος 1902 εν Καλί(ντζα)/

Σεβαστέ μοι Μίτερ σας ασπάζομεντήν/

δεξιάν και την Νύμφη με τα πεδιά/

σας ασπάζομεν/

                             Πρώτον γράφω και/

ερωτό διά την καλήν σας ειγεία ότι ο Θεός/

να σας έχει καλά και εγώ καλά ειγειένο/

έλαβα και το γράμμα σου και τα γραφό(-)/

μενά σας καλός τα είναι λιπόν να λάβις/

από τον Κύριον ΠέτρονΠαπαδόπουλον/

εις αργυρόκαστροναργιρά μετζίτια 10 ήτη/

δέκα και την ερχομένη σας στέλνο και/ 

άλλα το δίχος άλλο αλλά όσο μπορίτε/

με οικονομία[19] και άμα να λάβις/

το παρόν να με απαντήσετ(ε)/

              εγώ ο Γαμπρός σας Χρήστος Νίκ(ου)/

Ν(εράτζης)/»                                                                        

8. rg 110

«Τη  14 7βρίου έτος 1902/

                                                         Εν Καλίντζα/

   Σεβαστέ μοι Μίτερ σας ασπάζομεν την/

δεξιάνκαι την Νύμφη με τα πεδιά Σας/

ασπάζομεν.     Πρώτον γράφω και εροτώ/

διά την καλήν σας ειγεία ότι ο Θεός να σας έχει/

καλά και εγώ καλός ειγειένο έλαβα και/

το γράμα σας και εχάρικαπολλύκαί/

τά γραφόμενά σας καλός τα είναι λιπόν/

να λάβις από τον Κύριον ΠέτρονΠαπαδόπ(ουλον)/

αργιράμετζ(ίτια) (10) ήτη  δέκα και πάλινγλίγορα/

σας στέλνο άλλα όςβλέποπολλα χρήματα ξοδ/

εύετε εάν δεν κάνετε λογαριασμό πόσα/

παίρνετε σας είχα γράψει και άλλοτες ότι/

70 γρόσσια τον Μίνα εν χρόνο πληρόνο[20]……/

εξόν το Βέργη[21]καί άλλα έξοδα πρέπει να περνά/

με ικονομικάδιότη εις αφτήν την εποχίν/

που γράφο τον Μίνα είνεπάνοόλλα σε λίγο κερό/[22]

θα ανταμοθούμε στοματικά και τα λέμε/

τα πάντα αν και σας χρηάζετε τίποτα γράψε/

με το πρότον να σας φέρο όταν έλθο/

εγώ ο Γαμπ(ρός σας) Χρήστος Νίκα Ν(εράτζης)/»

9. rg 108

« Εκ Κων/πόλεως τη 6 Ιουνίου 1903/

Σεβαστοί μου Μητέρες σας προσκυνώ ασπαζόμενος/

την δεξιάν σας/

Εν πρώτοιςεροτώ περί του εσίου της υγύειας σας ο Πανάγαθος Θεός/

ημών να σας έχει καλά. Και εγώ καλώς έχωμαι αλλά κασαβέτη[23]/

μην έχετε και να μου γράψητεδ΄εκείνα οπού σας έστειλα με τον/

ΓιώργονΜέξηντά πήρατε ή όχι . Καίτήνπαρελθούσαν εβδομάδα/

επερήμενα γράμμα από το χέρι σας και εσείς δεν μού εστείλατε/

αλλά να με γράψητε πάντοτε διότι είναι προς χαράν μου/

και την γιαγιά την προσκυνώ ασπαζόμενος την δεξιάν  της και τήναδελφήν[24]/

Χαϊδίτσα και Αφροδίτην γλυκοφιλώ τα μμάτια.[25] Την θείαν μου/

αθηνάν με την κόρην της αγαθήν γλυκοφιλώ τους οφθαλμούς/

και διά την θείαν μου εκατερίναν γράφω ιδιαιτέρως/

και του αγαπητού μου Αδελφού Δημοσθένους γλυκοφιλώ τα μμάτια/

του ταύτα και διατελώ εγώ ο υιός σας Σπυρίδων Ντήλη[26] γράφω/

Και εγώ ο Γαμπρός σας Χρήστος Ν(ικολάου) Νεράτζης σας ασπά/

ζομεν και πάντα εροτό διά την καλίν σας/

ηγείαότηο Θεός να σας έχει καλά και εγώ καλώς/

ηγιένο και διά τον Σπύρον να μην έχετε τον Νού[27]/

σας από εδώ διότη τον εχωεγωκαλίτερα από την/

ερχομένη θα σας Στείλω χρήματα το Μαγαζί ακό/

μα σφαλικτόείνε αλλά εσείς να μην στεναχο/

ρίτε τίποτα βιαστικα γράφω και/ ίδιος Ν(εράντζης)/»

• rg 29

«Τη 28 Ιουνίου έτους 1903/

                                   Εν Καλίντζα/

Σεβαστέ μου Μήτερ σας ασπάζομεν/

την δεξιάν και την Νύμφην με τά/

παιδιά σας ασπάζομεν/

 πρώτον γράφω και/

ερωτό διά την καλίν σας ηγείανότη/

ο Θεός να σας έχει καλά και εγώ μέ τον/

Σπύρον[28] καλά ηγειένο αλλά δεν/

ιξεύρω και έχει Στείλει γράμα/

και χρήματα και απάντησιν δεν/

με έκαμενλιπόν Μάθε ότηακό/

μα το Μαγαζί Σφαλικτό[29]είνε/

αλλά και μην Στεναχοριέσθε/

τίποτα Βιαστικά σας γράφω/

καλλίτερα ο ίδιος/

εγώ ο Γαμπρος Χρήστος Ν(ικολάου) Ν(εράτζης)»

 

11. rg88

 «Τη 15 9/βρίου[30] έτος 1903/  

    Εν Καλίντζα/

Σεβαστέ μου Μίτερ σε ασπάζομεν/την δεξιάν και την Νύμφη μέτά/

παιδιά τούς ασπάζομεν/

Πρώτον γράφω και ερωτό/

Διά τήνκαλίν σας ότη ο Θεός να σας/

έχει καλά και εγώ καλώς ειγιένο/

έλαβα καἰ το γράμα του Σπίρου[31]καί/

το γράμμα της Νύμφης και εχάρηκα/

πολλή  λιπόν να λάβης από τόνκύριον/

Παπαδόπουλοναργιρά μετζίτια/

8 ήτι οκτώ και πάλινΓλίγορα/

σας στέλνω αλλά όσο μπορίτε/

με ικονομία και ιδίσματα[32] και/

παλτώ[33] διά τον Σπίρον από εβδο/μάδα

θα σας Στέλνω βιαστικά /

γράφω εγώ ο Γαμπρός Χρήστος/

Νικολάκη Νεράντζης»

 

12. rg 86

«Τη 31 Ιανουαρίου έ(τους) 1904

Καλ(ίντζα)

Σεβαστή μου Μίτερ σε ασπάζομεν/

την δεξιάν και την Νύμφην με/

τα πεδία τους ασπάζομεν/

Πρώτον γράφω και/

ερωτό διά την καλίν σας ηγία/

ότη ο Θεός νά σας έχει καλάκαί/

εγώ καλός ειγηιένο αλλά γράμα/τα

δεν έχω λάβηλιπόν να λάβη/

από τον κύριον Π(έτρον)  Πα(παδόπουλον)[34]λίρας μιά/

ήτη μια και δύο ομοίως χαβιάρη/

κόκκινο το χαβιάρη[35] να/

το πάρη από τόν κ(ύριον) Πάνο λίτοκαί/

δύο οκάδ(ες) χαλβά από Παπαδόπουλον/

πρόσφερε τάδέοντά μου εις τήν/

σιζιγόν μου Αικατερίνανκαί/

γράμμα της δεν έχω λάβη και/

δεν ιξεύρωδιάτη βιαστικά γ(ράφω)/

εγώ ο Γαμπρός σας Χ(ρήστος) Ν(ικολάου) Ν(εράντζης)»

 

13. rg101

« Τη 4 Δεκεμβρίου 1903 αλάτζαρηΚων/λεως/

εις Νόκοβον/[36]

Σεβαστέ μοι Ντάκενα[37]αντώνενα/

    ασπάζομαι την δεξιάν σας την Νύμφην/

    ασπάζομαι αδελφικώς την Ίτσαπάλιν/

και Βίτα[38]καταφιλώ καθώς/

    και η Χάϊδο[39] επίσης σας ασπάζεται/

    το γράμμα σας ελάβομεν και λίαν εχάρην/

     τα της υγείας και τα έχητε καλός/

και λίαν εχάρημεν τα της ειγίας να μας/

     γράψετε περί τα πήχιου και πως είνε/

     προχθές είλθεν ο Κήτος[40] ο γαμβρός σας/

     και με είπεν ότι ενοίκιασε το μα/   

γαζή σας διά 250 γρόσια τον μήνα/

     και είναι καλά. Την κατερίνα/

     ασπάζομαι αδελφικώς[41] τα μικρά της καταφι/

λώ  γλυκά και όσο ημπορής να/

χορέψης με τον γιόλιο και λέλε η Βίτα/

     και άμα έρθεις εγώδεν σας λέω τίποτες/

ξέβρειςλόγον σου όλα σας ασπάζο/

μαιεκ καρδιάς η Χάιδοπηγένηκαλήτερα[42]/ο ίδιος Χρ(ήστος) Γ. Μεγ…»

14. rg 17« Τη 13 Μαρτίου έτους 1904/ Εν Καλίντζα

 Σεβαστέ μου Μήτερ σας ασπάζομεν/

                 Την δεξιάν και την Νύμφην με/

                  τα πεδιά τους ασπάζομεν/

                  Πρώτον γράφω και ερωτό/

                   διά την καλίν σας ηγίαότη ο Θεός/ 

                   να σας έχη καλά και εγώ καλός/

ηγιένο έλαβα και το γράμμα σου/

                   και εχάρηκα πολύ[43] αλλά να λάβης/

                   από τον Κύριον ΠέτρονΠαπαδό/πουλον

              10 ήτη δέκα αργηρά και/

                   ένα ζευγάρι λουστρίνια[44] διά την/

χριστίνα και άμα να τα λάβης/

                    να με απαντήσεις να απολάψετε/

                    και το Πάσχα με ηγία και/

                    μετά το Πάσχα σας στέλνω/

                    και άλλα χρήματα διατελώ/

εγώ ο γαμπρός Χρήστος/                                                                                               

                   Νικολάκη Νεράντζης»

 

 15.rg 10

« Τη 8 Μαΐου έτος 1904/

                              Εν Καλίντζη/

Σεβαστέ μοι Μίτερ σε ασπάζομεν την δεξιάν/και την Νύμφη με τα πεδιά του, ασπάζομεν/  πρώτον γράφω και ερωτώ/ διά την καλίν σας ηγίαότη ο Θεός να σας έχη/   καλά και εγώ καλά, ηγιένο έλαβα και το/  γράμα σου και εχάρικα πολύ και/   τα γραφόμενα σας  καλός ένοιοσαλιπόν/    να λάβης από τον Κύριον ΠέτρονΠαπαδόπουλον/  αργυρά 10 ήτη δέκα και πάλινγλίγορα/ σε Στέλνω λιπόν με γράφης διά τον Σπύρον/   ότη να τον στέλνετε εδώ αλλά ο Σπύρος εδώ/ τι θα κάμηαφτόςΣχολιό δεν πηγένη ότι/ δουλιά δεν μπορή να εργασθήλιπόνάςκαθίση/   ακόμα ένα χρόνωαφτού να διναμόση καλά/   και έπιτα να έλθη εγώ έτσι το εβρίσκωέβλογο/    αλλά όπως εσείς θέλετε κάμετε εγώ δεν σας ζορίζο[45]/     και να έλθη Να ηπείςτης εκατερίναςότη το γράμμα της   το έλαβα αλλά την ερχομένην θα τη γράψω/  ξεχωριστά γράμα/                                                                                                                                                   

Εγώ ο Γαμπ(ρός) Χρήστος Ν(ικολάκη) Νεράν(τζης)»

16. rg78

«Εν Χάλκη τη 15/28/8/βρίου 1911/  Αγαπητέ μου αδελφέ Παναγιώτη σε ασπάζομε/  τρηφερός επίσης και την Σηζηγόν σας Βηα/    και λίπους του ήκουσας τους χερετώ/     Μάθε ότηηγένωτουθ΄ όπερ και δι υμάς επιθυμό/      Μετά χαράς ανέγνωσα εις τας διοεπιστολάς/    της οικογενήας μου τας εξ ηδίας σας σελήδας/   και ελάχησταεπληροφορήθην δια τα σήμ/βαντα σας   ας ηναιηγήα και με παρέλευσην/  ξεχνιούντε[46]. εάν εροτάς και διε μου βάσανα/   πήκρες και αναστεναγμη και περησπασμι/  πολή αρκετή αλαασήνεηγήα και ηπομονή/ προήκοσι ημέρες ηπέφερα και ασθένηα/   επί δέκα ημέρας κληνήρης από κηστήτη/δα   την ηδίανασθένειανήχενηποφέρι/  και ο Παναγιότης Νότης προ πέντε ετον/   αλα δόξα τον θεό έγηνα καλά και ξοδεύτηκα/ αρκετά αλλά ασηναι περαστικά και όλα/  διά τους ανθρώπους ήναι/ [47]

                              Όπισθεν/(συνέχεια η rg 79)

Ζητώ να με εξηγήσεις και την λέξην εν βή(;) που εις καθέγρά/μα το λέηανοησήα σας[48]

Να γράφεις Κυριακήνπροήδιοτη η νήχτα/   ηναι μικρή/[49]

17. rg79 (συνέχεια της rg 78)

Δεύτερον μου γράφηςοτη θα έχω παράπονα /    από εσάς. πολάμάληστα!καιηναιαδίνατον/  να βρηςδικεολογίαν και νομηκώς να ήσε/   αφού ήσεφτέξης[50]  εις εμέ κατά την εμήηδέαν /   αλάπάλην τα παραβλέπο και τα θεορό από/ βλακήαν και όχη από κακίαν σας./    και να μη σας κακαοφανή παρά να με δόσης δίκεον/  εις την εκφρασήν μου και να γνορήζης καλός/   ότη εις την καρδιάν μου θρέφετε ηληκρινής/  αγάπη διά εσού[51]. Και αναθεματήζο την πε/ρίστασην  που δεν εβρέθην εις θέσην να σας/   βοηθήσο αν και γνορίζο που έχετε καλός/   υποστήρηξην[52]. και να μηνύζης αδελφέ ότη/    ελησμόνησα το καθήκον μου και δεν ηξιόθημεν/   ένα δόρον διά την ΝίφηνΒηκτορήαν και/ πάντοτες με τήπττη και επιφιλάτομε./ [53]Τρήτονεπιδή θρέφετε ηληκρήνιανεπεμε καθείς/που γράφω και ανο, εγώ έχο καθήκον ως/ μεγαλητερός σας να σας σημβουλέψω αλλά/  εσάς πάλην όπως ενγκρήνετεαλά κατά την/   εμήηδέαν λέγω να έρθητε εις Κων/πολην/[54]

…κηνήση η αραγεςεσημερνηχτησες/  να εχηορες 8 πολει πιθανών/  [55]

                                                         Ν Δήλης»

 

 

18.rg19

« Τη 4 Ιουλίου 1904Στεγόπολις[56]/   Τάσιο νίκα προσκυνώ την οικογενειάν σου… τους ασπάζομε/ εις  Δοξάταις/[57]  Εις επροχθές και αδελφί μου Στελο εις Κάστρον[58] είχε ειπι της χαϊδος/   ότι ποίανημέραν θα έλθουν κατά τα έθιμα να ίδουν/  την Κόριε τον ντίλιαηδον να μας προειδοποιήσουν διά αυτό σας λέγω/  την Κυριακήν στας 11 τρέχοντος θα έλθουν  /  πεδιού και με την νίφιν της δηλ. με την γυναίκα του αδελφού μου έναν(πεδί)[59]πεζοδρόμον και υγιένεται/  [60]    Ο φίλος σου/  Χρήστος Δ. λάλας/»                                                                                                                                                                               

19.rg77

«Τη 5 Ι(ου)νίου έτος 1904/     εν  Καλίντζα/  Σεβαστέ μου Μίτερ σας Προσκυνώ και ασπά/ζομεν  την δεξιάν και την Νύμφην μου/   πεδία τους ασπάζομεν/   Πρώτον γράφω και ερωτό/ διά την καλίν σας ηγίαότη ο Θεός να σας/  έχει καλά και εγώ καλός ηγιένο έλαβα/ και το γράμα σου και εχάρικαπολλύ/  λιπόν να λάβετε από τον Κύριον Πέτρον/  Παπαδόπολ(ον) αργιρά 8 ή(τη) οκτό και πάλιν/  γλίγορα και Στέλνω άλλα εγώ πάντοτε/    σας έχο Στείλη χρήματα αλλά ως φένετε/ έως δεν κάμνετε διόλου ηκονομιά διά/ από 23 Απριλίου μέχρι Σίμερα σας έχω Στήλ  25 Μετζίτια λιπόν όσο μπορείτε να κάμης/  ηκονομιά[61]. Πρόσφερε τα δέοντα μου και εις την/Σηζιγόν μου Αικατερίνα και την προμηνί/   της είχα Στείληξεχοριστόγράμα δεν ιξεύρω/το έλαβε τοχηΑπάντιση δεν με έκαμε/ ο ίδιος εγώ ο Γαμπρός σου/

   Χρήστος Νίκα Νε(ράντζης)»

 

20.rg96

      «Τη 7 Ιανουαρίου ἐτος 1905/

 εν Καλίντζα/                                                                                                 

Σεβαστέ μου Μίτερ σε ασπάζομεντην δεξιάν/                                         

και την Νύμφη με τα πεδιά τους ασπάζομεν/                               

Πρώτον γράφω και ερωτό/                                                                   

διά την καλίν σας ότη ο Θεός να σας έχει καλά και/                      

εγώ  με τον Σπύρον[62]καλά ηγιένομεν/                                            

έλαβα και το γράμα σου και εχάρικαπολή/                                              

και τα γραφόμενα σου κάλος τα ενόισαλιπόν/                                           

να λάβετε από τον Κύριον ΠέτρονΠαπαδόπουλον/                                                              

λίρας Τουρκίας 2 η(τοι) δύο όσο μπορίτε με/                                                                                 

ικονομιά και πάλινγλίγορα σας στέλνομε/                                                                                                

πρόσφερε τα δέοντά μου εις Αικατερίναν/                                                                                            

της έστηλα και ξεχωριστό γράμα δεν ιξεύρω/                                                                       

 το έλαβε ι όχη ο ίδιος εγώ ο Γαμ(πρός) Χρή(στος) Νε(ράντζης) Πρόσφερε τα δέοντά μου εις τον Θοδωρή γίπα/        

έλαβα και τα χερετίζματα του και τον εφχαρ(ιστώ)/                                                              

όποιος με ενθυμότε[63] ο ίδιος γράφω/»

 

21.rg90

«+ Εν ονόματι Κυρίου του ευλογήσαν/

τος τον Γάμον/[64]

Διά του παρόντος εγγράφου σημειούμεν/

ονομαστί τα ενδύματα της προικός της/                                                                              

θυγατρός ημών Αικατερίνης Α. μεμνη/στευμένηςμτά του Κ./                                                                                                          εκ Δοξατίου εις Γάμον πρώτον./                                                                                          

  1 εν στρώμμα ομού με μαξιλάρι/                                                                                                             

 με 20 οκάδες[65]μαλίγρ. 200/                                           

2 δύο εφαπλώματα[66]γρ.130/                                                 

  1 εν χαλί    γρ.120/     

   1 μία κουβέρταγρ. 35/                                          

1 εν Σεπέτσγρ. 95/                       

  1 μία τζαόχα[67] με χρυσά  γρ.830/ 

1410/

1 εν καβάδι[68] από καραμάν/

δυχο με χρυσά γρ.500/     

 1 εν καβάδι από τσμπετσ γρ.160/

1 εν κατσφέ[69]με χρυσά  γρ.200/

  1 εν καβάδι έτερον γρ.110/                                                         

1 εν φερμελέ[70] καλό   γρ.300/                                               

1 εν έτερονΔεύτερον   γρ.110/ 

 1 εν πστουλαμά  γρ.100/                                             

1 εν έτερον όμοσονγρ. 40/

Συνέχεια 22. rg91

 μεταφορά γρ.4703/                                          

4 τεσσαρα Ζεύγη τοκάδες[71]γρ. 20/                

1 μία τραχηλιά [72]γρ. 15/

   

4738/                                                   

ήτοι τέσσαρας χιλιάδας και επτακό/σιατριἀντα οκτώ γρόσια εξετιμή/

θησαν τα ανωτέρω παρά των υποφαι/

νομένων, σιό εις ένδειξιν εκάστου μέρους/ 

εγένοντο δύο τοσαύτα παρόμοια ίνα/ 

έχη έκαστος ανά ένκατά΄την ανέκαθεν/

αρχαίαν επικρατούσαν[73](τάξιν)/

  τη 10 Ιουλίου 19…9/   (ακολουθούν οι υπογραφές μαρτύρων)                                                                                        Χαράλ(αμπος) Π(α)π(α)/ 

  Ευάγγελος Α. Γίκισσας/  

διμίτρη Π. Παπα/

Δημ. Δογάνης/

Παππά Σταύρος εφημέριος/[74]

 

23. rg18

« μάθε μητέρα μου όταν/                                                                                                                 

την Κυριακή θα έρθουνε/                                                                                                            

Συμπεθέρες και τα μανδίλια/                                                                                                                          

μακρά τα αγόρασα εγό/                                                                                                                                   

 και ένα κόκινο και τα/                                                                                                                

πανέρη         η κουνάδα μου/                                                                                                                

την Κυριακή και αυτά τα/                                                                                                            

αλλά να τα έχετε εσης έθιμα/                                                                                                       

αυτά είνε η δουλ(ι)α σας/                                                                                                                          

θα Στεναχοριθιτετούτιν την/                                                                                                                    

βδομάδα αλλά τούτες η δουλέςτέτια έχουν εγό η κόρι σας/                                                                                                                

αικατερίνη»[75]

24. rg109

«Να λάβιςαργιρά 10 από τον Κύριον/                                                                                                                  

Παπαδόπουλον εις αργυρόκαστρον/                                                                                                  

και να πάτε με ικονομιά, διότη με αφτά/                                                                                                                                   

τα χρήματα θα περάσετε εοςτεληιουλίου[76] και άμα/                                                                        

να τα λάβετε να με απαντήσετε ο ίδιος γράφω»[77]

 

25. rg 98

ΈκΚων/πόλεως τη 6 Ιουνίου 1909

Σεβαστέ μοι θεία[78] σε προσκυνώ ασπαζόμενος τους οφθαλμούς σας/ 

Πρώτον εροτώ διά το έσιον της (υ)γύειας σου και ο Πανάγαθος/                                                                                         

Θεός να σας έχει καλά και (ε)γώ καλώς την υγύειαν/                                                                       

έχωμαι και του Αγαπητού μου Αδελφού και υιού σου Μιχαήλ[79]/                                        

γλυκοφιλώ τα μμάτια[80] του με πολήνπόθον της καρδίας μου/                                                   

και θεία μου να μου γράψεις πάντοτε επιστολάς διότι/                                                                 

είναι προς χαράν μου[81]/                                                                                                                                           

Ταύτα και διατελώ/                                                                                                                                         

Εγώ ο Σπυρίδων Ντήλης/                                                                                                                   

γράφω/

 

 

[1]Το 1901 σουλτάνος ήταν ο Αβδούλ Χαμίτ ο Β΄ (1876-27/4/1909) με το προσωνύμιο ερυθρός σουλτάνος γιος του Αβδούλ Μετζίτ του Α΄και της Τιριμουτζγκάν  Σουλτάν γνωστός για τη σκληρή διακυβέρνηση, τη σφαγή των Aρμενίων 1895-1897, αλλά και το χάσιμο εδαφών της αυτοκρατορίας του, την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της νοτιοανατολικής Ηπείρου στην ελεύθερη Ελλάδα το 1881.

[2]Παρατηρούμε ότι οι επιστολές που απευθύνονται σε αιδεστά οικογενειακά  πρόσωπα ξεκινούν πάντοτε με την προσφώνηση «Σεβαστός/ή» και ακολούθως ο επιστολογράφος στέλνει τον ασπασμό του στα προσφιλή του πρόσωπα. Κατόπιν εκδηλώνεται το ενδιαφέρον του για την καλή υγεία των παραληπτών της επιστολής, εύχεται ο Θεός να τους κρατά γερούς και πληροφορεί για τη δική του υγεία καθώς και των προσώπων που συνοικούν μ’αυτόν.

[3]Βασικό θέμα της σύντομης επιστολής, όπως και των άλλων που παρουσιάζονται παρακάτω είναι η ενημέρωση για αποστολή χρηματικών ποσών από τον ξενιτεμένο βορειοηπειρώτη στους οικείους του για το βιοπορισμό τους. Εάν κάθε μήνα στέλνονταν το λιγότερο 2 λίρες τότε το ετήσιο ποσό ανέρχονταν σε 24 λίρες που αντιστοιχούσε με ετήσιο μισθό δασκάλου στοβορειοελλαδικό χώρο. Βλ. ενδεικτικά Δημήτριος Θ. Κύρου, «Η Εκπαίδευση στην Ιερισσό στα χρόνια της Τουρκοκρατίας», Κύτταρο Ιερισσού3(2010).

[4]Λίτο<Λί(η)τος, δισύλλαβο βορειοηπειρωτικό επίθετο. Ο Πάνος Λί(η)τος ήταν ιδιωτικός ταχυδρόμος της αλληλογραφίας, χρηματικών εμβασμάτων καθώς και αγαθών που έστελναν οι ξενιτεμένοι βορειοηπειρώτες στις οικογένειές τους.

[5] Πρόκειται για τη χρυσή οθωμανική λίρα που χρησιμοποιήθηκε από  το 1844ως χρυσό μετζίτι αρχικά από τον ΑβδούλΜετζίτ Α΄, έως το 1923. Η χρυσή λίρα ισοδυναμούσε με 100 kurusή gurus( Σουλεϊμάν Β΄,1687-1691)γνωστά ως γρόσια στον ελληνικό χώρο με 1 γρόσι να ισοδυναμεί με 40 παράδες ή 120 άσπρα. Το άσπρο(akce) ήταν ασημένιο νόμισμα από το 1328 ενώ το πρώτο χρυσό ήταν το φλουρί(altyn) από το 1478.

[6] Τα οικονομικά θέματα συζητιούνται με τη μεγαλύτερη γυναίκα του σπιτιού τη μητέρα και όχι με τη σύζυγο. Η μητέρα διαχειρίζεται τα χρήματα που στέλνει ο ξενιτεμένος γιος ή γαμπρός και όχι η σύζυγος. Στην πατριαρχικήοικογένεια όταν απουσιάζει ή δεν υπάρχει στη ζωή  άνδρας σύζυγος, γιός ή γαμπρός τα ηνία αναλαμβάνει η μητέρα του ή η πεθερά του . Η σύζυγος έπεται και αναλαμβάνει το ρόλο του αρχηγού στην περίπτωση ανημποριάς της μάνας ή πεθεράς ή ακόμη και υπερήλικα παππού. Έτσι, στη σύζυγο στέλνεται ξεχωριστή επιστολή που αφορά θέματα του ζευγαριού. Πρβλ. Α. Γαλλοπούλου, Μ-Δ Δρακοπούλου, Α. Σιδέρη, κ.α., Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός, τ.Α΄, Αθήνα 1985².

[7] Ιχθυόσκαλα στην Κωνσταντινούπολη κοντά στην Αγία Σοφία

[8]Μετζήτιον<Μετζίτι(mecidiyeήmecit), νόμισμα αρχικά χρυσό ίσης αξίας με την οθωμανική λίρα που κόπηκε από τον ΑβδούλΜετζίτ τον Α΄(1839-1861) το 1844 και πήρε το όνομά του. Έγινε συνώνυμο της δωροδοκίας(μπαξίσι). Μεταγενέστερα κυκλοφορούσε ασημένιο έχοντας αξία ίση με το 1/5 της τουρκικής λίρας δηλαδή ίσο με 20 γρόσια. 

[9] Δηλαδή 4 λίρες.

[10] Ο Θανάσης Ζί(η)κας που μνημονεύται και στην προηγούμενη επιστολή είναι προφανώς συμπατριώτης του γράφοντος την επιστολή όπως φανερώνει το επώνυμό του.Με τον προαναφερθέντα ο επιστολογράφος είχε εμπορικές-οικονομικές δοσοληψίες αφού αναφέρεται σε λογαριασμούς που έπρεπε να τακτοποιηθούν και για τους οποίους υπήρχαν διαφορές μεταξύ τους.

[11] Ο λόγος που οι λογαριασμοί δεν τακτοποιήθηκαν οφείλεται στην απουσία του Ζί(η)κα στην Προύσα προφανώς για εμπορικούς λόγους. Στην Προύσα υπήρχε ανθούσα ελληνική κοινότητα που ασχολούταν με τη βιομηχανία μεταξωτών υφασμάτων και την κλωστοϋφαντουργία.

[12] Γραμμένο στην αριστερή ώα της επιστολής

[13] Στην παρούσα επιστολή ο Χρήστος Νεράντζης πληροφορεί την οικογένειά του ότι τακτοποίησε τους λογαριασμούς του με τον Θανάση Ζί(η)κα ένα θέμα στο οποίο αναφέρεται στις προηγούμενες επιστολές του [1,2,3 (rg 122,123,121)].

[14] Έχει ιδιωτικό ταχυδρομείο στο Αργυρόκαστρο όπως και ο Πάνος Λίτος.

[15] Είναι γιος του επιστολογράφου και της  Αικατερίνας, προφανώς ευρισκόμενος σε ηλικία που μπορεί να αντιληφτεί τους χαιρετισμούς(..πρόσφερε τα δέοντα…)

[16] Ο επιστολογράφος παραπονείται ότι έχει καιρό να λάβει γράμμα από τους οικείους του ενώ ο ίδιος στέλνει τακτικά γράμματα και χρήματα για το βιοπορισμό τους. Ο ξενιτεμένος έχει πάντα μεγάλη ανάγκη και λαχτάρα να επικοινωνήσει με τους οικείους του στην πατρίδα.

[17] Επανέρχεται και πάλι στο γεγονός ότι δεν λαμβάνει γράμματα και το αποδίδει αυτή τη φορά στην απώλειά τους κατά την ταχυδρομική μεταφορά. Η απόδοση ευθυνών στο ταχυδρομείο ίσως αποτελεί «διπλωματικό» ελιγμό για να αποφύγει να κατηγορήσει ευθέως την πεθερά του με στόχο να τη φιλοτιμήσει να του στέλνει επιστολές που θα τον ενημερώνουν για την κατάσταση στο σπίτι του.

[18] Σε όλες τις επιστολές του ο Χρήστος Νεράντζης ζητά από τους οικείους του να τον πληροφορήσουν για διάφορα θέματα που απασχολούν την οικογένειά τους στέλνοντάς του επιστολές. Εδώ εκφράζει την αγωνία του για το μουλάρι της οικογένειας, βασικό μεταφορικό μέσο της εποχής.

[19] Σχεδόν σε κάθε επιστολή του ζητά από τους οικείους του να διαχειρίζονται τα χρήματα που τους στέλνει με οικονομία.

[20] Πρόκειται για ενοίκιο μαγαζιού στο οποίο αναφέρεται στην επιστολή [2(rg 123)].

[21]«…εξόν το Βέργη και άλλα έξοδα…». Πέρα από το ενοίκιο οφείλονται χρήματα σε κάποιο Βέργη καθώς και να αντιμετωπισθούν και άλλες δαπάνες.

[22] Συμβουλεύει και πάλι τους οικείους του να μην ξοδεύουν απερίσκεπτα λογαριάζοντας πόσα χρήματα παίρνουν διότι οι δαπάνες αγοράς διαφόρων αγαθών έχουν ανέβει και προφανώς αν ξοδεύουν περισσότερα από όσα παίρνουν θα χρωστούν σε τρίτους.

[23]Θλίψη. Βλ Κωνσταντίνου Ηλίας, Λεξικό των ξένων  λέξεων στα ελληνικά, Αθήνα 1992

[24] Η Χαϊδίτσα και η Αφροδίτη πρέπει να είναι αδελφές του Σπύρου Ντήλη αφού αναφέρεται σε αυτές μετά τους χαιρετισμούς στη γιαγιά και πριν από τη θεία του Αθηνά , την κόρη της Αγαθή και τη θεία του Αικατερίνα.

[25]μμάτια<ομμάτια<μάτια

[26] Ο Σπυρίδων Ντήλης βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τον εξ αγχιστείας θείο του Χρήστο Νικολάου Νεράντζη σύζυγο της Αικατερίνας στην οποία στέλνει ιδιαίτερους χαιρετισμούς καθώς και στον αγαπητό του αδελφό Δημοσθένη. Θεωρούμε ότι ο Δημοσθένης ήταν εξάδελφος του Σπυρίδωνα, γιός της Αικατερίνας και του Χρήστου Νεράντζη. Αν ήταν αδελφός του θα αναφερόταν το όνομά του μαζί με τις αδελφές του και όχι αμέσως μετά τη θεία του Αικατερίνα. Εξάλλου στην [25(rg98)] επιστολή του στις 6 Ιουνίου 1909  προς τη θεία του Αικατερίνα ο Σπυρίδων Ντήλης αποκαλεί αδελφό τον εξάδελφό του Μιχαήλ. Ο Χρήστος και η Αικατερίνη Νεράντζη προφανώς είχαν και άλλο ή άλλα παιδιά εκτός από τον Μιχάλη όπως συμπεραίνουμε από την ανάγνωση της [13(rg101)] επιστολής στις 4Δεκεμβρίου 1903 του Χρ.(ήστου) Γ. Μεγ…Επίσηςβλ. σχετικά και στην επιστολή [14(rg 17)] του Χρήστου Νεράντζη.

[27] Ο Σπύρος φιλοξενείται και βρίσκεται υπό την προστασία του θείου του.

[28]Σπύρος Ντήλης βλέπε επιστολή 6-6-1903[9(rg108)]. Ο Σπυρίδων Ντήλης συνεχίζει να βρίσκεται στην Καλίντζα της Κωνσταντινούπολης μαζί με τον θείο του Χρήστο Νεράντζη.

[29]Σφαλικτό< κλειδωμένο δεν λειτουργεί. Ο Χρήστος Νεράντζης ενημερώνει τους οικείους του ότι το μαγαζί που είχαν δεν λειτουργεί ακόμη όπως και στην προηγούμενη επιστολή [9(rg108)] και τους ζητάει να μην στεναχωριούνται. Το μαγαζί ήταν στην Κωνσταντινούπολη και αποτελούσε περιουσιακό τους στοιχείο. Στην επιστολή του Χρ. Γ Μεγ. [13(rg101)] θα πληροφορηθούμε ότι ενοικιάστηκε τελικά.

[30]9/βρίου<Σεπτεμβρίου

[31]Πρόκειται για τον Σπυρίδωνα Ντήλη που δεν βρίσκεται πια μαζί του και από τον οποίο έλαβε γράμμα.

[32] Μάλλον πρόκειται για εδέσματα που στέλνειστην οικογένειά του. Στην επιστολή του της 31^ης Ιανουαρίου του 1904[12(rg86)] διαβάζουμε ότι στέλνει χαβιάρι και χαλβά στους οικείους του.

[33] Στέλνει για τον Σπυρίδωνα Ντήλη παλτό κάτι που επιβεβαιώνει τη στενή του σχέση με τον ανιψιό του.

[34]Βλέπε επιστολή 14-9-1902 του ιδίου γραφέως

[35] Ο Χρήστος Νεράντζης διαμένοντας στην Καλίντζα που είναι ιχθυόσκαλα είχε τη δυνατότητα να προμηθευτεί χαβιάρι για τους οικείους του και να τους το αποστείλει. Το χαβιάρι(αραβικά Khavyar) προέρχεται από τα διάφορα είδη του ψαριού οξύρρυγχος που αλιεύεται στον Εύξεινο Πόντο και στην Κασπία. Το εμπόριο του χαβιαριού το είχαν Έλληνες και Ρώσοι γιατί το ισλάμ όπως και η εβραϊκή θρησκεία απαγόρευαν τη βρώση ιχθύων χωρίς λέπια όπως αυτά από τα οποία προέρχεται το χαβιάρι. Το χαβιάρι το οποίο ήταν γνωστή και αγαπημένη τροφή των αρχαίων Ελλήνων(Ηρόδοτος, Στράβων, Αρχέστρατος) αποτελούσε τη νηστίσιμη τροφή των ρώσων αλιέων την οποία δοκίμασε ο Ψαριανός Ιωάννης Βαρβάκης(1745-1825) και ενθουσιάστηκε. Έτσι, αποφάσισε να ασχοληθεί με το εμπόριο όχι μόνο των ψαριών αλλά και του χαβιαριού. Η Κωνσταντινούπολη στην οποία βρίσκεται η Καλίντζα ήταν η πύλη εξόδου για τους εμπόρους ειδών από τον Εύξεινο Πόντο, την Κασπία Θάλασσα και τη Ρωσία.Το κόκκινο χαβιάρι που αναφέρεται στην επιστολή ενδεχομένως να προέρχεται από ψάρια της οικογένειας των σαλμονιδών (σολομός) που ζουν στους υγροβιότοπους της βόρειας Ρωσίας ή από τους κυπρίνους της Κασπίας από τους οποίους εξάγεται εύγεστο κόκκινο χαβιάρι. Πάντως δεν πρόκειται για ροζ ή κόκκινο ταραμά(κυρίως αυγά μπακαλιάρου στις μέρες μας) γιατί το χρώμα του οφείλεται σε τεχνητό χρωματισμό που έγινε για εμπορικούς λόγους μετά το 1950 δηλαδή μισό αιώνα αργότερα από τη συγγραφή της επιστολής.

[36] Το Νόκοβο είναι χωριό της περιφέρειας Αργυροκάστρου αμιγώς ελληνικό με 309 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 1913. Βλ. Αλέξ. Χ. Μαμμόπουλου, Ήπειρος Λαογραφικά – Εθνολογικά – Ηθογραφικά – Εθνολογικά, τ.  Α΄, Αθήνα 1961.

[37] Η γυναίκα προσφωνούνταν τότε στο όνομα του ανδρός τουτέστιν Ντάκος Αντώνιος<ΝτάκεναΑντώνενα

[38] Βίτα < Βασιλική το υποκοριστικόν της περιοχής

[39]Χάϊδο<Χαϊδευτή υποκοριστικό πολύ διαδεδομένο στην περιοχή με το τραγούδι «Τι να σου κάνω Χάϊδω μου, τι να σου κάνω γιέ μου, εγώ είμαι γέρος δεν μπορώ και συ θέλεις παιχνίδια, θέλεις στην κούνια βάλε με θέλεις στη σαρμανίτσα…».

[40] Εδώ ο επιστολογράφος αναφέρεται στον Χρήστο(Κήτο) Νεράντζη γαμπρό της παραλήπτριας, σύζυγο της Αικατερίνας και στο θέμα της ενοικίασης του μαγαζιού για το οποίο έγιναν αναφορές από τον Νεράντζη στις επιστολές του [9(rg108)] και [10(rg29)].

[41] Ο επιστολογράφος ασπάζεται αδελφικά την Κατερίνα κόρη της παραλήπτριας. Δεν είναι αδελφός  ή γαμπρός της από αδελφή ή ανιψιάτης Αικατερίνης  αφού δεν αποκαλεί την παραλήπτρια της επιστολής μητέρα και όταν αναφέρεται στον Χρήστο Νεράντζη λέει «…ο γαμπρός σας…» αντί να τον αποκαλέσει σύγαμπρο ή θείο ή με κάποια προσφώνηση που να φανερώνει ενδεχόμενη εξ αίματος συγγένεια και την Αικατερίνη θεία.. Έτσι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η Αικατερίνη κόρη της Ντάκενας Αντώνενας είναι ξαδέλφη του και η παραλήπτρια θεία του προφανώς χήρα του θείου του Αντωνίου Ντάκα. Επειδή όμως έχει άλλο επώνυμο συνάγεται ότι η μητέρα του ήταν αδελφή(ή εξαδέλφη) του Αντωνίου Ντάκα. Είναι σύνηθες τα ανίψια και τα άλλα συγγενικά πρόσωπα εξ αγχιστείας να αποκαλούν τη θεία τους που είναι νύφη στο σόι τους με το ανδρωνυμικό της σε αντίθεση με τους εξ αίματος συγγενείς που την προσφωνούν με το βαπτιστικό της.

[42] Η Χάιδω προφανώς είναι η σύζυγός του που είχε πρόβλημα υγείας το οποίο αρχίζει να ξεπερνά. Αν ο συλλογισμός που αναπτύξαμε στην προηγούμενη σημείωσή μας είναι σωστός τότε δεν μπορούμε να ταυτίσουμε το πρόσωπο της Χάιδως της παρούσας επιστολής με τη «Χαϊδίτσα» της [9(rg 108)] κοινής επιστολής των Σπύρου Ντήλη και Χρήστου Νεράντζη που είναι αδελφή του Σπύρου και εγγονή της Ντάκενας. Εξάλλου ο Χ. Γ. Μεγ. δεν υπογράφει ως γαμπρός της οικογένειας.

[43] Εδώ ο επιστολογράφος εκφράζει τη χαρά του για το γράμμα που έλαβε από τους οικείους του ενώ σε άλλες επιστολές εκφράζει το παράπονό του ότι δεν λαμβάνει γράμματα των δικών του ανθρώπων.

[44] Για το Πάσχα στέλνονται παπούτσια λουστρίνια(βενετ. lustrin). Η παραλήπτρια του δώρου ενδεχομένως να είναι βαφτισιμιά του Χρήστου Νεράντζη στην οποία ως νονός προσφέρει τα πασχαλινά υποδήματα όπως συνηθίζεται να γίνεται μέχρι σήμερα στον ορθόδοξο  ελληνικό κόσμο. Πρβλ. Γ. Αυγελή, «Λαογραφικά Ταξιαρχών», Περιοδικό Ασκληπιός 8, Τρίκαλα 1978. Δεν αποκλείεται όμως να είναι κόρη του στην οποία ο ξενιτεμένος πατέρας στέλνει το πασχαλινό της δώρο. Στην [13(rg101)] επιστολή στις 4 Δεκεμβρίου 1903 ο Χρ(ήστος) Γ. Μεγ… στέλνει χαιρετισμούς στην Αικατερίνα σύζυγο Χρήστου Νεράντζη και ασπάζεται τα μικρά της. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η οικογένεια Νεράντζη είχε και άλλα παιδιά εκτός από τον Μιχάλη για τον οποίο οι αναφορές στις επιστολές είναι σαφέστατες. Επίσης βλ. σχετικά στην επιστολή [9(rg108)].

[45] Εδώ, ο Χρήστος Νεράντζης με ευγένεια και  λεπτότητα διατυπώνει τις αντιρρήσεις του στην πρόταση που του έγινε από την πεθερά του να φιλοξενήσει και πάλι τον ανεψιό του Σπυρίδωνα Ντήλη. Θεωρεί πως επειδή ο Σπύρος δεν πρόκειται να σπουδάσει και δεν μπορεί να εργαστεί είναι καλύτερο να παραμείνει στο χωριό του μέχρι να δυναμώσει. Τότε νομίζει ότι είναι λογικό να πάει στην Κωνσταντινούπολη. Τελειώνοντας όμως, γράφει ότι δεν θέλει να τις πιέσει(προφανώς εννοεί την πεθερά του και τη μητέρα του Σπύρου) να αποδεχτούν την πρότασή του και να πράξουν όπως νομίζουν.

[46] Με παρηγορητικό τρόπο γράφει ότι αν υπάρχει υγεία όλα τα κακά που συμβαίνουν ξεπερνιούνται και ξεχνιούνται με την πάροδο του χρόνου.

[47] Γράφει για την περιπέτεια της υγείας του και ότι η νοσηλεία του ήταν αρκετά δαπανηρή αναφέροντας ότι είχε την ίδια ασθένεια με άλλο πρόσωπο από το ίδιο χωριό, ενδεχομένως συγγενικό, κάτι που δείχνει μεγάλη οικειότητα και ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των αποδήμων βορειοηπειρωτών.

[48]Είναι γραμμένο στην αριστερή ώα

[49] Είναι γραμμένο στην άνω ώα

[50] φταίχτης

[51]Ενώ εκδηλώνει το παράπονό του αποκαλώντας φταίχτη τον αδελφό του για κάποια διένεξή τους με πολύ ωραίο τρόπο δεν ωθεί τη διαφορά τους στα άκρα και με πνεύμα κατευνασμού γράφει ότι ό,τι έκανε ο δεύτερος εναντίον του δεν το έκανε από κακία αλλά από βλακεία ζητώντας ταυτόχρονα συγγνώμη για την έκφρασή του και διαβεβαιώνοντάς τον για την ειλικρινή αγάπη που έχει γι’ αυτόν.

[52] Από τη μια εκφράζει τη λύπη του που δεν μπόρεσε να βοηθήσει σε κάποια δύσκολη κατάσταση τον αδελφό του και από την άλλη επισημαίνει ότι ο αδελφός του μάλλον δεν θα  είχε ανάγκη βοήθειας αφού είχε υποστήριξη, προφανώς από άλλα συγγενικά πρόσωπα.

[53] Εκφράζει τη λύπη του που δεν αξιώθηκε να κάνει δώρο στη γυναίκα του αδελφού του όπως επιβάλλεται από τους κώδικες συγγένειας τονίζοντας ότι τύπτεται συνειδησιακά και ότι επιφυλάσσεται για το μέλλον.

[54] Με λεπτότητα τους συμβουλεύει να πηγαίνουν στην Κωνσταντινούπολη λέγοντας ότι το κάνει εκ καθήκοντος ως μεγαλύτερος ενώ η απόφαση θα είναι δική τους.

[55] Γραμμένο στην άνω ώα

[56] Η Στεγόπολις είναι χωριό της περιφέρειας Αργυροκάστρου αμιγώς ελληνικό με 344 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 1913. Βλ. ο.π. Αλεξ. Χ. Μαμμόπουλου, Ήπειρος…

[57] Το Δοξάτι είναι αμιγώς ελληνικό χωριό στην περιφέρεια Αργυροκάστρου με 241 κατοίκους κατά την απογραφή του1913.Βλ. ο.π. Αλεξ. Χ. Μαμμόπουλου, Ήπειρος…

[58] Αργυρόκαστρο

[59] Ο επιστολογράφος το έχει διαγράψει.

[60] Ο επιστολογράφος ενημερώνει για μια επίσκεψη εθιμοτυπική που θα κάνουν μέλη της οικογένειάς του από τη Στεγόπολη στο Δοξάτι, στο σπίτι του Τάσιου Νίκα.

[61] Στην παρούσα επιστολή ο Χρήστος Νεράντζης προφανώς απαντάει σε επιστολή της πεθεράς του με την οποία του ζητούσε περισσότερα χρήματα γράφοντας ότι ήδη έχει στείλει αρκετά(25 μετζίτια) και αυτή τη φορά ευθέως μέμφεται τους οικείους του ότι δεν κάνουν οικονομία.

[62] Ο Σπύρος Ντήλης βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη με τον θείο του. Έχουν περάσει δέκα μήνες από τότε που ο Χρήστος Νεράντζης με επιστολή του[15(rg10)] στην πεθερά του είχε εκφράσει την άποψη να παραμείνει ο Σπύρος στο Νόκοβο για ένα χρόνο ακόμη για να αποκτήσει δυνάμεις ώστε να μπορεί να εργαστεί πηγαίνοντας στην Πόλη.

[63] Διαφαίνεται η ικανοποίηση του ξενιτεμένου για τα χαιρετίσματα που του έστειλε οσυντοπίτης του, δείγμα ότι δεν τον ξέχασε αλλά τον θυμάται και τον λογαριάζει παρόλο που ζει, εργάζεται και δραστηριοποιείται μακριά από τον τόπο του.

[64] Τα προικοσύμφωνα ξεκινούσαν πάντα με την επίκληση του Θείου. Αναφέρουμε για παράδειγμα: «Εν ονόματι του Πατρός και του Γιου και του αγίου Πνεύματος. Παναγία Θεοτόκε, βοήθησον το παρόν συνοικέσιον», «Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του αγίου Πνεύματος και του ενδόξου μεγαλομάρτυρος Προκοπίου, αμήν», «Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ, ο τον εν Κανά γάμον ευλογήσας, ευλόγησον και το παρόν συνοικέσιον όπερ μέλλω ποιείν εγώ, η κάτωθεν…», «Ιησούς Χριστός νικά. Οι υποφαινόμενοι, αφ’ ενός…». Βλ. Δημητρίου Σ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα 1978², σσ. 215-218.

[65]Η οκά (τουρκική okka) ισοδυναμεί με 1,282 γραμμάρια και υποδιαιρείται σε 400 δράμια(dirhem) με κάθε δράμι να ισοδυναμεί με 3,205 γραμμάρια. Πολλαπλάσιο της οκάς είναι το καντάρι  (kantar) ίσο με44 οκάδες και το τσεκί (ceki) που είναι ίσο με 4 καντάρια.

[66] Παπλώματα

[67] Τσόχα που συνόδευε το καβάδι.

[68] Το καβάδι είναι επενδύτης μακρύς και ευρύχωρος με στενά ή φαρδιά μανίκια από μάλλινο ή βαμβακερό ύφασμα που μπορεί να είναι και χρυσοκέντητο. Πολλές φορές παίρνει το όνομά του από την περιοχή που υφάνθηκε ή τον τρόπο που υφάνθηκε ο οποίος έχει σχέση με κάποια περιοχή όπως το καβάδι από την Καραμανία στη ΝΑ Μ. Ασία που περιλαμβάνει περιοχές της Λυκαονίας, της Παμφυλίας, της Ισαυρίας και της Καππαδοκίας και ήταν φημισμένο εμπορικό κέντρο. Τα διάφορα καβάδια ανεξάρτητα της τεχνοτροπίας και των υλικών ύφανσης , του στολισμού και των κεντημάτων συνοδεύονταν με εξωτερικό ένδυμα το οποίο είχε διάφορες ονομασίες ανάλογα με την περιοχή προέλευσης. Έτσι για παράδειγμα στον Πόντο ονομαζόταν γιλέκο, στη Δυτική Θεσσαλία σαγιάς και στην περιοχή της Λιούντζης Αργυροκάστρου τσόχα.

[69] Ένδυμα από βελούδινο ύφασμα. Από το καταφαίνομαι δηλαδή κοσμούμαι.

[70] Γιλέκο ανδρικό πολυτελείας που φοριέται με τη φουστανέλα.

[71] Πόρπη, αγκράφα ζώνης.

[72] Πρόσθετος γιακάς που φοριέται πάνω από το φόρεμα στον τράχηλο και το ύφασμα φτάνει μέχρι τη μέση του σώματος καλύπτοντας το μπροστινό μέρος, το στήθος.

[73] Είναι δυσανάγνωστο γιατί διπλώθηκε το φύλλο.

[74] Είναι ο συντάξας και γράψας το προικώο(rg90 καιrg91) όπως φαίνεται από την ομοιότητα του γραφικού χαρακτήρα της υπογραφής του με το γραφικό χαρακτήρα του γράψαντος το προικώο. Το προικοσύμφωνο γραφόταν και υπογραφόταν από τους μάρτυρες αφού οι δύο οικογένειες συμφωνούσαν για τα προικιά. Η προίκα ήταν σημαντική για το ξεκίνημα του νέου ζευγαριού και την επιβίωση της οικογένειας. Στη δημιουργία της προίκας συνέβαλλε και η ίδια η κοπέλα όταν ύφαινε και κεντούσε υφάσματα και ρουχισμό πριν παντρευτεί. Από την άλλη μεριά κομπόδεμα μπορεί να είχε συγκεντρώσει και ο νέος κυρίως αν δούλευε εκτός της οικογένειάς του. Πρβλ. ο. π. Α. Γαλλοπούλου, Μ.Δ. Δρακοπούλου κα, Ελληνικός ΛαϊκόςΠολιτισμός, τ. Α΄, Αθήνα 1985².

[75] Αυτή η μικρή επιστολή που στέλνεται από την κόρη στη μητέρα της έχει ως θέμα της ένα έθιμο του γάμου. Αφορά τα δώρα της νύφης και της οικογένειάς της προς τους συμπεθέρους. Οι νύφες σύμφωνα με τα έθιμα δώριζαν μαντίλια, κάλτσες, μαξιλάρια, γραβάτες, πουκάμισα  κα. Πρβλ. Γ. Αυγελή, «Λαογραφικά Ταξιαρχών», Περιοδικό Ασκληπιός 8, Τρίκαλα 1978. Η Αικατερίνη αγόρασε για τις συμπεθέρες μαντίλια. Μπορούμε χωρίς πρόβλημα να ταυτίσουμε την Αικατερίνη που υπογράφει την επιστολή με την νύφη Αικατερίνη του προικοσυμφώνου[21(rg 90)].

[76] Εδώ ο Χρήστος Νεράντζης προχωράει ακόμα ένα βήμα από αυτό που είχε κάνει στην επιστολή [19(rg77)] όπου μέμφθηκε τους οικείους του ότι δεν κάνουν καλή διαχείριση, κάνοντας παράλληλα απολογισμό των χρημάτων που έστειλε και προτρέποντας όπως πάντα για οικονομία στη διαχείριση των χρημάτων. Ορίζει  αυτή τη φορά  το χρονικό διάστημα για το οποίο στέλνεται το χρηματικό ποσό, το οποίο οφείλουν οι οικείοι του να το διαχειριστούν σωστά ώστε να επαρκέσει και επίσης να απαντήσουν αμέσως με επιστολή μόλις το λάβουν από το ταχυδρομείο του Παπαδόπουλου. Το κατά κάποιο τρόπο παρακλητικό ύφος: «…όσο μπορείτε… με οικονομία» έγινε επιτακτικό πλέον: «…να πάτε με οικονομία…».

[77] Είναι σπάραγμα από επιστολή του Χρήστου Ν. Νεράντζη, όπως αποδεικνύεται από τον γραφικό του χαρακτήρα συγκρινόμενη με τις άλλες επώνυμες επιστολές του, ο οποίος, όπως κάνει και σε άλλη επιστολή τουενδεχομένως    αναφέρει το όνομά του προηγουμένως στο κύριο σώμα της επιστολής  γι’ αυτό και δεν υπάρχει στο κλείσιμό της.

Αν ήταν αυτοτελές πρόχειρο μικρό γράμμα θα είχε ημερομηνία, το όνομα του επιστολογράφου και προσφώνηση του παραλήπτη ή των παραληπτών.

[78] Παραλήπτρια της επιστολής είναι η θεία του Αικατερίνα σύζυγος του Χρήστου Ν. Νεράντζη και έμμεσα ο εξάδελφός του Μιχαήλ. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούμαστε ύστερα από την ανάγνωση: 1. της κοινής επιστολής του[9 (rg 108)] με τον Χρήστο Νεράντζη προς τους κοινούς συγγενείς τους όπου αναφέρεται και στη θεία του Αικατερίνα σύζυγο Χρήστου Νεράντζη, υπογράφοντας ως υιός, κάτι που φανερώνει την εξ αίματος συγγένεια με τις παραλήπτριες «σεβαστές μητέρες» ενώ ο Χρήστος Νεράντζης  υπογράφοντας ως γαμπρός δείχνει την συγγένεια εξ αγχιστείας που είχε με τις παραλήπτριες της επιστολής 2. Της επιστολής του Χρήστου Νεράντζη στις 30/03/1902 προς την πεθερά του[4 (rg112)] όπου στέλνει τα δέοντα στη σύζυγό του Αικατερίνα και τον Μιχάλη ο οποίος στην παρούσα επιστολή αναφέρεται ως γιός της θείας του.

[79] Αποκαλεί το  γιό της θείας του , τον εξάδελφό του, «αδελφό» αποκαλύπτοντας μεγάλη συναισθηματική σχέση κάτι που αναδεικνύει τους δυνατούς συνεκτικούς δεσμούς των μελών των ελληνικών πατριαρχικών οικογενειών των αρχών του περασμένου αιώνα.

[80]Ομμάτιον υποκοριστικό του όμμα-τος (μάτι, οφθαλμός) δηλ. ματάκι

[81] Εκφράζει απερίφραστα τον πόνο του ξενιτεμένου που έχει ανάγκη να τον θυμούνται οι οικείοι και οι συγγενείς του. Ο ξενιτεμένος έλληνας ζει  απέραντη μελαγχολία όταν βρίσκεται σε πολυάνθρωπα και πολυεθνικά περιβάλλοντα όπως αυτό της Κωνσταντινούπολης του 1909, μακριά από συγγενικά του πρόσωπα. Εκεί δεν μπορεί να προσφωνήσει κάποιον «πατέρα», «μητέρα», «αδελφό», «θείο», «ξάδερφο», «κουμπάρο» και καταχρηστικά προσφωνεί έτσι αγνώστους κάτι που το κάνει για μη συγγενικά του πρόσωπα ακόμη και στον τόπο καταγωγής του στην προσπάθειά του να απλώσει  γέφυρες επικοινωνίας, να εκφράσει τον συναισθηματισμό του και να δημιουργήσει οικείο περιβάλλον που θα απαλύνει τη μοναξιά του και θα τον κάνει να αισθανθεί περισσότερη ασφάλεια και προστασία. Μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία αλλά και διαχρονικά στο διάβα των αιώνων ο έλληνας κράτησε αλώβητους τους συνεκτικούς δεσμούς με το εθνικό κύτταρο της οικογένειας, με την κλασική σύνθεσή της των τριών γενεών με τα παράλληλα ζευγάρια των παντρεμένων αδελφών, με τα ανίψια, αγωνιζόμενος για την προσωπική και κατ΄ επέκταση την εθνική επιβίωση. Πρβλ. Δημητρίου Σ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα 1978², σ186.