Ταξιδιωτικές Σημειώσεις σχετικά με την Κορυτσά
Θ. Βελλιανίτης
Δοκιμιογράφος, Ιστορικός,
και
Βουλευτής της Βουλής των Ελλήνων
Μεταφράστηκε από
NICHOLAS CULOLIAS, LL.B1
Έκδοση της Πανηπειρωτικής
Ένωση της Αμερικής
7 Water St., Βοστώνη, Mass.
Τυπώθηκε από το
ΠΟΥΡΙΤΑΝΙΚΟΣ ΛΙΝΟΤΥΠΟΣ
Cambridge, Mass.
1919
V.
Ας επιστρέψουμε όμως στην Κορυτσά. Η δημοτική περιουσία της πόλης αυτής υπερβαίνει σε αξία τα 3.000.000 φράγκα από τα έσοδα της οποίας διατηρούνται μεταξύ των άλλων ιδρυμάτων, ένα νοσοκομείο και ένα φαρμακείο, το οποίο παρέχει φάρμακα στους φτωχούς χωρίς κόστος· προβλέπεται επίσης προίκα για πολλά φτωχά άξια κορίτσια της πόλης.
Το εμπόριο, από την άλλη, είναι εξ ολοκλήρου σε ελληνικά χέρια. Ίσως πουθενά η ελληνική συνείδηση δεν είναι τόσο βαθιά ριζωμένη όσο εδώ. Όλα αυτά δικαιολογούν τη φοβερή εξέγερση του λαού της Κορυτσάς το 1914, όταν της ζητήθηκε να χωριστεί από την πατρίδα της Ελλάδα και να ενταχθεί στο εφήμερο αλβανικό κράτος που ήταν το δημιούργημα της αυστριακής πολιτικής που προσπαθούσε κρυφά να κρατήσει τη χώρα αυτή σε συνεχή αναταραχή.
Ο πατριωτισμός και ο ελληνικός χαρακτήρας αυτής της περιοχής είναι παραδοσιακός στους Ηπειρώτες και τους Μακεδόνες. Οι κάτοικοί της δεν αναζήτησαν ποτέ να ταυτίσουν την εθνική τους ύπαρξη με αυτή των Αλβανών. Δύο παραδείγματα αρκούν για να δείξουν με πόσο ζήλια φυλάνε τις αρχές τους. Το 1886 ο ευεργέτης της πόλης αυτής Αναστόσιος Λιάκτσης προσέφερε στον δήμο Κορυτσάς 600.000 φράγκα για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που διατηρούσε. Έθεσε, ωστόσο, έναν όρο, να διδάσκεται η αλβανική γλώσσα σε αυτά δύο ώρες την εβδομάδα.
Η κοινότητα συγκεντρώθηκε σε μια Γενική Συνέλευση και αρνήθηκε αυτό το μεγάλο δώρο. Ο Λιάκτσης έσπευσε με μια συγκινητική επιστολή να ζητήσει συγχώρεση από τους συμπατριώτες του και να παρακαλέσει την κοινότητα να δεχθεί το δώρο χωρίς όρους. Ο Ηρακλής Δούρος πρόσφερε και αυτός 100.000 φράγκα για τα φιλανθρωπικά ιδρύματα της πόλης, αλλά στο όργανο με το οποίο έγινε το δώρο ανέφερε
Χριστιανική κοινότητα και όχι ελληνική. Η κοινότητα συγκεντρώθηκε ξανά σε μια γενική συνέλευση και δεν δίστασε να απορρίψει και αυτό το δώρο. Με αυτόν τον τρόπο, οι κορυτσαίοι έδειξαν ότι ήταν πάντα Έλληνας εκ γενετής, κατά χαρακτήρα, εξ αίματος και από καταγωγή και ότι συνεχίζουν να είναι τέτοιοι, άρρηκτα δεμένοι με την ελληνική πατρίδα τους. Και, πράγματι, όποιος μελετήσει αυτή την όμορφη γη από την άποψη της γλώσσας, της εθνικής συνείδησης, της ιστορίας, των παραδόσεων, των εθίμων και του ήθους, βλέπει παντού έναν αγνό ελληνισμό να υπάρχει αμείωτος επί δύο χιλιάδες χρόνια και πλέον. Όλα τα νομίσματα που βρέθηκαν χρονολογούνται προ Χριστού, όλες οι επιγραφές, όλα τα έργα τέχνης πριν και μετά Χριστού, είναι τόσο ελληνικά όσο και τα έργα της Αθήνας ή οποιασδήποτε άλλης ελληνικής γης. Αυτός ο ελληνισμός, ωστόσο, διέτρεχε τον κίνδυνο να αφομοιωθεί με ξένα στοιχεία πολύ κατώτερα από τον δικό του πολιτισμό. Χρειάστηκαν μεγάλες προσπάθειες και η επαναστατική εξέγερση των κατοίκων για την αναστολή αποφάσεων που παραβίαζαν κάθε αρχή δικαιοσύνης και αλήθειας.
Μια επανάσταση ξέσπασε αμέσως μετά τη συνθήκη της Φλωρεντίας. Στους δρόμους της Κορυτσάς υπάρχουν ακόμη ίχνη εκείνης της εξέγερσης. Οι Αλβανοί μπήκαν στην πόλη στις 17 Φεβρουαρίου 1914.
Αυτοί που είδαν εκείνο τον κουρελιασμένο όχλο των λιποτακτών από τον τουρκικό στρατό, συνοδευόμενο από έναν Ολλανδό αξιωματικό αυστριακής καταγωγής, τρομοκρατήθηκαν στο θέαμα.
Η χώρα έπεφτε ξανά σε έναν άλλο και πιο επαίσχυντο ζυγό. Όμως ένας μήνας δεν είχε περάσει και η πόλη όπως και τα γύρω χωριά έδειχναν ότι ήταν αδύνατο να δεχτούν τη μοίρα που τους είχε ορίσει η Διάσκεψη. Στις 19 του Μάρτιου 1914, η πόλη ήταν σε πλήρη επαναστατικό οργασμό. Την ίδια μέρα η Κορυτσά χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα και η μάχη από ώρα σε ώρα έπαιρνε τρομερές διαστάσεις.
Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών η μάχη συνεχίστηκε στους διάφορους τομείς της πόλης, εκατό δεκατέσσερις Έλληνες σκοτώθηκαν και περισσότεροι από αυτόν τον αριθμό ήταν οι Αλβανοί του Wied που είχαν συγκεντρωθεί από όλες τις πλευρές.
Αυτή η επανάσταση, που ήταν απροετοίμαστη και ξέσπασε ξαφνικά, ήταν κατάλληλη για να ελεγχθεί.
Ο Μητροπολίτης και οι προύχοντες (Δημογέροντες) συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν αλυσοδεμένοι στο Ελμπασάν.
Σε αυτή την περίπτωση οι Γκέγκοι επαναστάτησαν εναντίον του Wied και απελευθέρωσαν τον επίσκοπο και τους προύχοντες της Κορυτσάς. Μετά το ξέσπασμα του ευρωπαϊκού πολέμου, το κράτος του Wied διαλύθηκε και η Κορυτσά καταλήφθηκε ξανά από τον ελληνικό στρατό.
Από τότε οι αντιξοότητες της πόλης δεν έχουν σταματήσει. Η άθλια πολιτική του έκπτωτου βασιλιά Κωνσταντίνου έδωσε την ευκαιρία να χωριστεί η Κορυτσά από τη φυσική της ελληνική διοίκηση.
Από τότε εκείνα τα υπέροχα ελληνικά σχολεία που για περισσότερο από δύο αιώνες έχουν ρίξει το φως του πολιτισμού, έχουν πάψει να λειτουργούν προσωρινά. Η Κορυτσά είναι στην κατοχή των Γάλλων, και έχει σύστημα
διοίκησης που είναι πράγματι ιδιόμορφο, με όλα τα σημάδια της προσωρινότητας.
Μετάφραση, Επιμέλεια: