Ταξιδιωτικές Σημειώσεις σχετικά με την Κορυτσά
Θ. Βελλιανίτης
Δοκιμιογράφος, Ιστορικός,
και
Βουλευτής της Βουλής των Ελλήνων
Μεταφράστηκε από
NICHOLAS CULOLIAS, LL.B1
Έκδοση της Πανηπειρωτικής
Ένωση της Αμερικής
7 Water St., Βοστώνη, Mass.
Τυπώθηκε από το
ΠΟΥΡΙΤΑΝΙΚΟΣ ΛΙΝΟΤΥΠΟΣ
Cambridge, Mass.
1919
IV.
Στην Κορυτσά υπάρχει ένα μεγάλο συγκρότημα που ονομάζεται “Σχολικό Συγκρότημα” Αυτή είναι η λατινική γειτονιά της πόλης. Σε εκείνη τη γειτονιά είναι τα Ελληνικά Εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στο κέντρο του συγκροτήματος είναι το Γυμνάσιο που διατηρείται από το 1840. Διαθέτει α βιβλιοθήκη 200 τόμων και μερικές μικρές συλλογές εντόμων, ορυκτών και ιθαγενών πετρωμάτων. Διαθέτει, επίσης, φυσικό εργαστήριο και λειτουργούσε πάντα σύμφωνα με τα προγράμματα σπουδών του
Λύκεια του ελληνικού κράτους.
Όμως αυτό δεν είναι το πρώτο Γυμνάσιο που ανεγέρθηκε στην Κορυτσά. Μετατράπηκε σε γυμνάσιο από τα μέσα του περασμένου αιώνα σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς νόμους της Ελλάδας. Υπήρχε όμως από το 1724, δηλαδή από τότε ανεγέρθηκε ο καθεδρικός, μητροπολιτικός ναός και η Κορυτσά άρχισε να παίρνει την όψη μίας πόλης.
Αυτό το ίδρυμα αποκαλύπτει κάτι πολύ ενδιαφέρον πράγματι. Όσοι ήθελαν να ταράξουν τα νερά στην Βιέννη και την ίδια στιγμή να παρουσιάσουν την Κορυτσά ως πόλη όπου συγκεντρωνόταν η λεγόμενη πνευματική ζωή των Αλβανών, παρουσίαζαν πάντα τον Ευθύμιο Μήτκο ως ηγέτης της αλβανικής λογοτεχνίας.
Πράγματι, συγκέντρωσε και επεξεργάστηκε μερικές ιστορίες και μερικά αλβανικά τραγούδια, χρησιμοποιώντας το ελληνικό αλφάβητο γιατί δεν υπήρξε ποτέ Αλβανός.
Αλλά το έκανε αυτό, ώστε οι πιο αμόρφωτοι Αλβανοί που αγνοούσαν τα ελληνικά, να μπορέσουν να διαβάσουν αυτούς τους πνευματικούς καρπούς της λαϊκής αλβανικής λογοτεχνίας. Ποτέ δεν πίστεψε, ωστόσο, ότι ένας Αλβανός θα μπορούσε να λάβει οποιαδήποτε άλλη εκπαίδευση πέρα από την Ελληνική. Είχε λάβει ελληνική μόρφωση για τον εαυτό του και θεωρούσε τον εαυτό του Έλληνα, «ο Μήτκος συνέθεσε ελληνικά ποιήματα, τα οποία αν και στερούνται λογοτεχνικής αξίας και έμπνευσης, αποδεικνύουν, ωστόσο, τα ελληνικά συναισθήματα του άντρα. Στην αριστερή πτέρυγα του Ελληνικού Γυμνασίου, υπάρχει στον τοίχο ένα επίγραμμα σε στίχο πολύ χαρακτηριστικό αυτού του ποιητή που διαψεύδει όσους μιλούν με αυθάδεια για την αλβανική λογοτεχνία, και φέρει την υπογραφή του Μήτκου. Γράφονται τα εξής:
«Πραγματικά έχει βγει ένας μεγάλος αριθμός μαθητών από αυτό το σχολείο, οι οποίοι έχουν αφοσιωθεί στις επιστήμες ή τις πρακτικές τέχνες και που αποδίδουν τιμή στην ελληνική ευφυΐα και εργατικότητα».
Δεξιά του Ελληνικού Γυμνασίου υψώνεται ένα άλλο κτίριο, το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, που ιδρύθηκε από τους ευεργέτες της πόλης, Δημήτριο και Αναστάσιο Λιάτσκε. «Προορίζόταν για την αλληλοδιδακτική διδασκαλία στο σχολείο όταν αυτή η μέθοδος ήταν στη μόδα, λειτούργησε ως τέτοια μέχρι το 1887. Έκτοτε, όπως και τα υπόλοιπα σχολεία, ακολούθησε το εκπαιδευτικό σύστημα του ελληνικού κράτους. Το σχολείο αυτό λειτουργεί από το 1867 με 440 μαθητές. Εξαιτίας του γεγονότος, ωστόσο, ότι δεν μπορούσε να καλύψει το συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των μαθητών, υπήρχε ένα άλλο δημοτικό σχολείο που ανεγέρθηκε το 1888 με 220 μαθητές.
Πριν από εξήντα πέντε χρόνια, ιδρύθηκε επίσης στην Κορυτσά το πρώτο ελληνικό σχολείο θηλέων. Αυτό το κτίριο κάηκε το 1822, αλλά την ίδια χρονιά ξαναχτίστηκε ακόμα πιο όμορφο με έξοδα ενός άλλου ευεργέτη της πόλης, του Γιώργου Ντόκου.
Αυτό το λαμπρό εκπαιδευτικό ίδρυμα παρέχει πλήρη εκπαίδευση στα κορίτσια της Κορυτσάς. Σε αυτό το σχολείο ανατρέφονται οι κομψές δεσποινίδες της Κορυτσάς στην ελληνική φινέτσα και κουλτούρα. Από αυτό το ίδρυμα λαμβάνουν τα ελληνικά συναισθήματά τους που είναι τόσο αληθινά και βαθιά που όταν αποφασίστηκε να συμπεριληφθεί η Κορυτσά σε εκείνη την άψυχη πολιτεία του πρίγκιπα Wied, ήταν οι πρώτες που σήκωσαν το πανό της εξέγερσης κατά την οποία το αίμα έρεε ποτάμι, στους δρόμους της Κορυτσάς για την ανάκτηση της ανεξαρτησία της.
Αλλά εκτός από το σχολείο θηλέων υπάρχουν δύο ελληνικά νηπιαγωγεία. Ένα από αυτά χτίστηκε από τον Σύλλογο της Κορυτσάς (Λάσο), το άλλο από έναν ευεργέτη της πόλης, τον Βασίλειο Τιατσή, το 1873. Και οι δύο παρέχουν εκπαίδευση σε περισσότερα από 450 κορίτσια.
Όλα αυτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα διατηρούνται από τα έσοδα των ταμείων του Λάσου. Αυτό το κοινό εκπαιδευτικό ταμείο ιδρύθηκε το 1850 ενώ ο Νεόφυτος ήταν επίσκοπος Κορυτσάς. Όλοι οι πολίτες συνεισέφεραν σε αυτό το ταμείο αλλά κυρίως, οι Κορυτσάιοι έμποροι και επιχειρηματίες από την Αίγυπτο, και αργότερα ο Ιωάννης Μπάγκας, ο οποίος, ενώ ακόμα ήταν εν ζωή, αφιέρωσε τον μεγάλο πλούτο του σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Αυτό το κεφάλαιο κατατίθεται με ασφάλεια στην “Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Υπάρχουν επίσης δύο μεγάλα κτίρια του Ιωάννη Μπάγκα Πλατεία Ομονοίας της Αθήνας των οποίων τα έσοδα χρησιμοποιούνται για τους ίδιους εκπαιδευτικούς σκοπούς για τους οποίους χρησιμοποιείται το ταμείο Λάσο.
Δυο χιλιάδες τριακόσιοι μαθητές και των δύο φύλων πηγαίνουν σε αυτά τα έξι ελληνικά σχολεία της πόλης.
Ξοδεύονται ετησίως 76.000 φράγκα για τη συντήρηση αυτών των σχολείων, που προέρχονται όπως είπα, από κληροδοτήματα πλούσιων κορυτσαίων, που πηγαίνοντας στα μεγάλα εμπορικά κέντρα του κόσμου και εκεί αποκτώντας πλούτη, δεν ξεχνούν ποτέ τη μακρινή πατρίδα τους, αλλά πάντα κατά τη διάρκεια τη ζωή τους ή μετά τον θάνατό τους, θέτουν τον «πλούτο» τους, στη διάθεση της πόλης όπου πρωτοείδαν το φως του ηλίου, για τη μόρφωση των παιδιών της.
Αυτά τα σχολεία και αυτά που βρίσκονται στα γύρω χωριά εμφανίστηκαν ήδη από τον δέκατο έβδομο αιώνα και αναφέρονται στους κώδικες που κατατέθηκαν στην ιερά επισκοπή. Δύο αιώνες πριν την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο ελληνικός πολιτισμός και ο νεοελληνικός πολιτισμός ευδοκιμούσε εκεί.
Αν οι εκκλησίες, τα εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα, η ανάπτυξη του εμπορίου και των καλών τεχνών χαρακτηρίζουν την πρόοδο και τον εθνικό πολιτισμό ενός τόπου, αυτή η γη έχει δείξει όσο λίγες, ακόμη και κατά τη διάρκεια των χρόνων της σκλαβιάς, όπως και σήμερα, την ελληνική της συνείδηση και εκείνες τις αρετές που είναι χαρακτηριστικές της ελληνικής φυλής.
Στις πόλεις γύρω από την Κορυτσά, όπως η Εμπορία, και η Μοσχόπολη που καταστράφηκε ολοσχερώς πέρυσι από τις ληστρικές ομάδες των Τουρκοαλβανών του Σαλί Μπούτκα, υπάρχουν εκκλησίες που χτίστηκαν ήδη από τον 12ο αιώνα, μόνο στη Μοσχόπολη, υπήρχαν μέχρι το 1916 είκοσι τέσσερις εκκλησίες, όλες ελληνικές. Το αρχιτεκτονικό ύφος και ο πλούτος τους έδειχναν την ευημερία και το μεγαλείο αυτής της ιστορικής πόλης που καταστράφηκε τόσο βάναυσα κάτω από τα ίδια τα μάτια των Γερμανών. Το Βυθοκούκιον, κωμόπολη όχι περισσότερα από είκοσι χιλιόμετρα από την Κορυτσά, στολίζεται από δεκατέσσερις εκκλησίες, έργα του δέκατου έβδομου αιώνα. Στην περιοχή της Κορυτσάς εκεί λειτουργούσαν επί Τουρκοκρατίας και βρίσκονται σε λειτουργία τώρα εκατόν είκοσι σχολεία και των δύο φύλων με δώδεκα χιλιάδες μαθητές.
Μετάφραση, Επιμέλεια: