π. Ελευθέριος Καρακίτσιος, Πρωτοπρεσβύτερος – καθηγητής Δρ. Θεολογίας, Ο Ελληνισμός στην μητροπολιτική περιφέρεια Κορυτσάς, Διδακτορική Διατριβή, 2010
Γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ θέματος «Ὁ Ἑλληνισμός στήν Μητροπολιτκή περιφέρεια Κορυτσᾶς» περιληπτικά ἐργασθήκαμε ὡς κάτωθι: Ἀρχικά καθορίσαμε τόν ἐν λόγῳ χῶρο γεωγραφικά, ἐρευνήσαμε τόν Ἑλληνισμό στήν πορεία του ἀπό τήν προϊστορική ἐποχή, στήν Ρωμαϊκή κυριαρχία, στήν Βυζαντινή ἐποχή δειγματοληπτικά. ∆ιά πρώτη φορά φέρουμε στήν δημοσιότητα μέ βάση τουρκικά κατάστιχα τοῦ 15ου αἰῶνος τήν Ὀθωμανική κυριαρχία στήν περιοχή. Τεκμηριώσαμε τήν ὕπαρξη τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κορυτσᾶς πού ἀπετέλεσε ἀνά τούς αἰῶνες τόν φάρο τοῦ Ἑλληνισμοῦ σέ ὁλόκληρη τήν περιοχή, μαζί μέ τίς ἐπισκοπές. Ἡ κοινωνική διάρθρωση, ἡ ἐκκλησιαστική ὀργάνωση, οἱ σύλλογοι–συντεχνίαι, δωρηταί μέ τά κληροδοτήματα, ἡ ἐκπαίδευση ἀπό τόν 15ον αἰώνα μέχρι τόν 20όν αἰώνα κυριαρχοῦν καί ἀναδεικνύουν τήν ζωή τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἕως τό 1914, ὁρόσημο δημιουργίας ἀλβανικοῦ Κράτους. Πρώτη φορά γίνεται προσέγγιση καταγραφῆς καταλόγων τῶν χωρίων, τῶν Ἱ. Ναῶν, τῶν Ἀρχιερέων, τῶν Ἱερέων, τῶν διδασκάλων, τῶν σχολείων τῆς Μητροπολι- τικῆς περιφέρειας πού περικλείεται σήμερα στό κράτος τῆς Ἀλβανίας. Γίνεται μία ἐρευνητική προσέγγιση τοῦ λαοῦ τῶν Ἀρβανιτῶν < Σκιπιτάρων < Ἀλβανῶν, τήν σύστασή τους σέ κράτος ἀπό τίς Μεγάλες ∆υνάμεις μέ βάση τά συμφέροντά τους. Φέρ- νουμε στήν δημοσιότητα ἀπό ἀρχεῖα βορειοηπειρωτῶν τήν πάλη τους γιά τήν Ἐλευθερία τους ἐναντίον τῆς ὑποταγῆς τους στόν ἀλβανικό ζυγό παρά τήν ἀπελευθέρωσή τους τέσσερες φορές καί τήν ἐπιμονή τῶν μεγάλων ἀφεντικῶν νά κρατήσουν τό κράτος τῆς Ἀλβανίας. Πρώτη φορά ἔρχονται στήν δημοσιότητα κρατικά ἀλβανικά ἔγγραφα πού δείχνουν τήν δολιότητα γιά τήν ἀνακήρυξη τῆς Αὐτοκεφάλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας, τόν ἀπηνῆ διωγμό τῶν Βορειοηπειρωτῶν περιόδου 1925-1939, 1941- 1990 μέ χιλιάδες φυλακισμένους, ἐξορίστους, δολοφονημένους, τόν πλήρη ἐξαλ- βανισμό μπροστά στήν ἀδιαφορία καί ἀνικανότητα τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους καί τῆς κομμουνιστικῆς κυριαρχίας τῶν πενήντα χρόνων. Η περίοδος 1991-2010 συμπληρώνει τήν ζοφερή εἰκόνα τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς περιοχῆς αἰτία τοῦ Ἀλβανισμοῦ καί τοῦ νεοελληνισμοῦ τῶν κρατούντων τῆς κεντρικῆς ἐξουσίας τῶν Ἀθηνῶν. Στό παράρτημα δίνομε λίγα δείγματα πού φανερώνουν τό μεγαλεῖο τοῦ Ἑλλη- νισμοῦ μέχρι τήν ἀλλοτρίωσή του ἀπό τόν Ἀλβανισμό.
